Karmienie naturalne niemowląt

Spis treści

1. Zalety karmienia piersią
2. Przeciwwskazania do karmienia piersią
3. Zasady karmienia piersią
4. Leki
5. Żywienie naturalne

Żywienie dzieci powinno podążać za zmieniającymi się potrzebami rozwijającego się organizmu. Odpowiednia dieta dziecka, a zwłaszcza noworodka (do 1 m.ż.) i niemowlęta (do 1 r.ż.) ma niezwykle ważne znaczenie. Rozwój dziecka nie przebiega w jednakowym rytmie i w czasie jego trwania są okresy wzmożonego, bardzo intensywnego rozwoju jak również okresy w których rozwój dziecka przebiega powolniej. Najszybsze tempo wzrastania przebiega w życiu płodowym natomiast po urodzeniu wzrost i rozwój jest również nadal bardzo intensywny. W okresie tym oprócz pożywienia, źródłem energii i składników budulcowych są zapasy zgromadzone przez płód w czasie ciąży w postaci tkanki tłuszczowej, składniki mineralne i witaminy. W późniejszym okresie głównym źródłem energii i składników odżywczych jest dostarczane pożywienie. W ciągu pierwszych 6 miesięcy dziecko podwaja, a do końca 12 miesiąca niemowlę potraja urodzeniową masę ciała i przyrasta około 25 cm, co stanowi 50% wzrostu w momencie urodzenia. W żadnym innym okresie życia wzrost i rozwój człowieka nie przebiega z taką intensywnością a podwojenie wagi np. z 10 na 20 kg wymaga kilku lat. Zapotrzebowanie kaloryczne noworodka a później niemowlęcia zależy od masy ciała, dojrzałości i stanu zdrowia. W 1 tygodniu życia noworodek donoszony potrzebuje 100 kcal/kg/dobę podczas gdy wcześniak 120 kcal/kg/dobę. Zapotrzebowane kaloryczne maleje stopniowo osiągając w wieku młodzieńczym 40 kcal/kg/dobę. W mleku kobiecym głównym węglowodanem dostarczającym ponad 40% kalorii jest laktoza.

Zalety karmienia piersią

Karmienie piersią jest jedynym naturalnym sposobem żywienia niemowlęcia, pokrywającym w pełni jego potrzeby żywieniowe i stwarzającym niepowtarzalne warunki rozwoju fizycznego i psychicznego w pierwszych miesiącach życia, wpływającym korzystnie na jego rozwój w późniejszym okresie dzieciństwa i prawdopodobnie zapobiegającym powstawaniu niektórych chorób wieku dojrzałego.

Jedynie mleko kobiece jest w pełni dostosowane do potrzeb rozwojowych niemowlęcia. Dotychczas w pokarmie kobiecym wyodrębniono ponad 200 składników takich jak enzymy, hormony, czynniki wspomagające wzrost poszczególnych narządów, przeciwciała, substancje o działaniu przeciwzapalnym, ochronnym, immunomodulującym. Odtworzenie tak skomplikowanego składu w postaci preparatu zastępującego mleko matki nie jest dotychczas możliwe. W związku z tym zawsze wtedy gdy jest to możliwe niemowlę powinno być karmione naturalnie.

Karmienie piersią ma wiele zalet wśród których najważniejsze to:

• Skład i forma mleka kobiecego - Mleko kobiety ma pełne właściwości odżywcze w pełni pokrywające zapotrzebowanie dziecka i posiada korzystny stosunek białka serwatkowego do kazeiny. Zawiera więcej niż mleko krowie, bardziej wskazanych tłuszczów nienasyconych. Mleko matki jest zawsze łatwo dostępne, ma właściwą temperaturę, jest zawsze świeże, bez zakażających je bakterii. W odróżnieniu od mleka naturalnego, mleko krowie zawiera w swoim składzie między innymi ß-laktogobulinę i inne substancje mogące wywołać uczulenie, które w przyszłości mogą być przyczyną alergii i zaburzeń wchłaniania. U dzieci karmionych mlekiem krowim zwiększa się ryzyko wystąpienia otyłości, miażdżycy, zmian na skórze, zwalnieniu ulego tempo wzrastania. Duża zawartość soli mineralnych w mleku krowim, a zwłaszcza sodu skutkuje większym obciążeniem nerek, co w przyszłości może doprowadzić do chorób nerek.
• Łatwa przyswajalność (strawność) pokarmu matki wynikająca z unikalnej budowy większości składników mleka kobiecego (białka, węglowodany, składniki mineralne, witaminy), przystosowanych do rozwoju funkcji trawiennych przewodu pokarmowego niemowlęcia. Występujące w pokarmie naturalnym kazeina i laktoglobulina wzmagają wchłanianie wapnia, natomiast kazeina dodatkowo miedź i cynk. Lipaza ułatwia wchłanianie tłuszczu.
• Funkcje ochronne pokarmu kobiecego - Dodatkowe składniki mleka kobiecego chronią niemowlę przed zakażeniami bakteryjnymi i wirusowymi. Te funkcje spełniają ciała odpornościowe (SIgA), składniki białka które utrudniają rozwój chorobotwórczych bakterii w przewodzie pokarmowym dziecka (laktoferryna), enzym bakteriobójczy (lizozym), a także krwinki białe i makrofagi matki.
• Zapobieganie alergiom pokarmowym - Czynnikiem sprzyjającym wystąpieniu alergii u niemowlęcia jest wczesne zetknięcie się z białkiem obcego gatunku np. białkiem mleka krowiego. Zagrożone alergią są niemowlęta z rodzin atopowych, w których u matki, ojca lub rodzeństwa wystąpiła alergia. Takie dzieci karmione wyłącznie piersią przez pierwsze 6 miesięcy życia mają większą szansę uniknięcia alergii pokarmowej, gdyż skład białka mleka kobiecego jako białko tego samego gatunku nie wywołuje reakcji nadwrażliwości. W przypadku jeżeli doszło do nadwrażliwości u niemowlęcia karmionego piersią matce zaleca się nie spożywać produktów o silnych właściwościach alergizujących takich jak mleko, sery, ryby, jaja, orzechy, soja.
• Funkcje psychologiczne - Karmienie piersią stwarza matce i dziecku niepowtarzalne warunki związków psychicznych, zapewniające mu najlepszy rozwój uczuciowy, a także prawdopodobnie i mowy. Karmienie naturalne wspomaga rozwijanie więzi emocjonalnej między matką a dzieckiem

Pokarm wydzielany przez gruczoły sutkowe przez pierwsze 3-4 dni po urodzeniu nosi nazwę siary (colostrum, młodziwo). Jest on bardziej żółty, gęsty i lepki, zawiera zawiera o wiele więcej białka i soli mineralnych natomiast mniej cukrów i tłuszczów w porównaniu do mleka dojrzałego. Ponad połowę białek stanowią przeciwciała, które wzmagają odporność dziecka, w związku z czym dziecko zaraz po urodzeniu, dziecko powinno być przystawione do piersi matki.

Przeciwwskazania do karmienia piersią

Przeciwwskazania do karmienia piersią są nieliczne.

Ze strony matki to:

• ostre choroby infekcyjne, które na krótko elimunują karmienie
• choroby przewlekłe jak gruźlica, choroby nowotworowe czy psychiczne
• brak pokarmu
• implanty do piersi

Ze strony dziecka to:

• wrodzone choroby metaboliczne jak galaktozemia i fenyloketonuria

Zasady karmienia piersią

Dobrze jest, jeżeli noworodek zaraz po urodzeniu zostaje położony na nie okrytym brzuchu matki, mając z nią chwilowy kontakt fizyczny, a ustami dotykając sutka matki. Matka nawiązuje wtedy pierwszy bezpośredni kontakt z dzieckiem i po raz pierwszy pojawia się odruch " poszukiwania" sutka matki, zapoczątkowujący najszybciej skuteczne wydzielanie mleka z piersi matki. Następnie noworodek oddzielony od matki powinien do niej jak najprędzej powrócić i nie póżniej jak po jednej lub dwóch godzinach być przystawiony do piersi matki. Nawet krótkotrwałe ssanie przyspiesza uruchomienie mechanizmów fizjologicznych regulujących wydzielanie mleka.

Matka powinna pamiętać że:

• Ssanie jest odruchem fizjologicznym i instynktownie występującym przy kontakcie z sutkiem matki.
• Przed karmieniem i po karmieniu nie należy brodawki sutka zmywać. W celu usunięcia zaschniętego mleka z otworów wyprowadzających sutka można delikatnie dwoma palcami ucisnąć otoczkę, ułatwiając tym wypływ mleka.
• Przed karmieniem należy dziecko przewinąć, nie krępując mu rączek. Powinny mieć one swobodę poruszania - dziecko dotyka nimi piersi matki lub chwyta jej palec w czasie karmienia.
• Pozycje w czasie karmienia wybiera matka sama. Może karmić w pozycji leżącej, szczególnie w ciągu kilkunastu dni po urodzeniu. Karmienie w pozycji siedzącej ułatwia matce krzesło z oparciem i stołeczek podstawiony pod nogi.
• Dziecko powinno być ułożone na uniesionym przedramieniu matki tak, aby znajdowało się w pozycji pół wyprostowanej z głową i ramionami ułożonymi wyżej niż dolna część ciała. Głowa dziecka, a przede wszystkim usta, powinny znajdować się naprzeciw brodawki, którą z takiej pozycji łatwiej podać dziecku. Kciuk i palec wskazujący matki powinny delikatnie uciskać pierś podczas wprowadzania brodawki do ust dziecka i w czasie karmienia również, tak żeby dziecko mogło wtedy swobodnie oddychać przez nos.
• Niektóre noworodki ssą dobrze od pierwszego przystawienia do piersi, inne wykazują początkowo brak zainteresowania piersią, jeszcze inne bawią się brodawką, liżą ją, a nie chcą ssać - zaczynają ssać dopiero drugiego lub trzeciego dnia.
• Matka może zachęcić dziecko do ssania, przesuwając brodawkę po wargach dziecka i wkraplając mu do ust wyciśnięty pokarm. Krzyczącemu dziecku, nie chwytającemu brodawki, można brodawkę wraz z otoczką ściśniętą między kciukiem i palcem wskazującym wsadzić do ust, uciskając grzbiet języka brodawką, co jest najwłaściwszym bodźcem do chwycenia jej przez dziecko.
• Karmienie każdorazowo powinno się odbywać z obydwu piersi. Po nakarmieniu z jednej piersi należy dziecko przełożyć na drugie ramię i podać drugą pierś. Następne karmienie powinno się zaczynać od piersi podawanej jako drugiej w czasie poprzedniego karmienia.
• Po nakarmieniu jedną piersią należy dziecko unieść pionowo, delikatnie przyciskając do piersi, aby umożliwić mu wydalenie powietrza połkniętego razem z mlekiem. co objawia się głośnym odbiciem. Tę czynność należy powtórzyć po nakarmieniu drugą piersią.
• Opróżnienie piersi jest właściwym bodźcem do wydzielania prolaktyny - hormonu nieodzownego do wytwarzania mleka przez gruczoł sutkowy karmiącej matki. Ma to szczególne znaczenie przy początkowo małej produkcji mleka.W pierwszych kilku lub kilkunastu dniach po nakarmieniu dziecka i położeniu go do łóżeczka należy szybko przystąpić do odciągania pokarmu z każdej piersi. Najlepiej czynić to ręcznie, w wygodnej pozycji, uciskając pierś obydwiema rękami przyłożonymi płasko do obydwu boków piersi i wykonując wielokrotnie ruchy wyciskania, począwszy od nasady piersi w kierunku brodawki. Zmniejsza się tym ryzyko bolesnego przepełnienia piersi.
• Przerwy między karmieniami wyznacza noworodek " żądaniem" nakarmienia go (karmienie na żądanie ). Liczba karmień w wyniku "żądania" dziecka może dojść do kilkunastu w ciągu doby. Najczęściej trwa to około 10 dni po czym stopniowo obniża się i w wyniku samoregulacji ze strony dziecka ustala się na poziomie około 8 karmień z zachowaniem 4 - 5 godzinnej przerwy nocnej. Dziecko domagające się krzykiem nakarmienia powinno mieć spełnione to żądanie. Jeżeli pozwala się mu krzyczeć, czekając na określony z góry czas karmienia , dziecko zmęczone krzykiem może nie chcieć ssać, względnie po krótkim ssaniu może wymiotować. jak wskazują doświadczenia, niemowlę dopomina się o karmienie nie częściej niż co 2-3 godziny.
• Powodzenie w karmieniu dziecka wyłącznie piersią przez kilka miesięcy zapewnia nie podawanie żadnych innych płynów poza pokarmem tj.zaspokajanie pragnienia dziecka również przez podanie piersi. Dopajanie nie jest konieczne przy wyłącznym karmieniu piersią. Wyjątek mogą stanowić okresy upałów, albo gorączka u dziecka - wtedy straty płynów mogą wymagać dodatkowego uzupełnienia. Do picia podaje się przegotowaną wodę, rumianek lub słabą herbatę, słodzone lekko glukozą (u młodszych niemowląt), lub sacharozą (od 5-6 miesiąca życia).
• Ilość spożytego pokarmu różni się pomiędzy karmieniami (na ogół wynosi 90-150ml). Najlepszą miarą prawidłowego żywienia dziecka jest przyrost masy ciała około 400-500 g miesięcznie oraz dobre samopoczucie niemowlęcia.

Leki

W okresie karmienia ważnym problemem bywa konieczność podawania matce leków. Leki te mogą ulegać koncentracji w mleku i przechodzić do piersi w stężeniu wyższym niż ma matka.

Wśród leków bezwzględnie zakazanych dla matek karmiących są:

• sole złota
• indometacyna
• fenylbutazon
• chloramfenikol
• tetracykliny
• sole litu
• antymetabolity
• atropina
• ergotamina
• opiaty
• jodki
• estrogeny

Warunkowo można zastosować:

• aminoglikozydy
• biseptol
• etambutol
• leki moczopędne z grupy diuretyków
• klonidynę
• leki antydepresyjne
• fenytoinę
• doustne leki antykoncepcyjne
• tiouracyl
• teofilinę
• leki antyhistaminowe

Ostożnie można zastosować:

• paracetamol
• aspirynę
• kodeinę
• antybiotyki z grupy cefalosporyn
• erytromycynę
• metronidazol
• penicylinę
• rifampicynę
• beta-blokery
• digoksynę
• heparynę
• hydralazynę
• barbiturany
• kortykosteroidy
• leki przeczyszczające

Żywienie naturalne

Zalecenia Światowej Organizacji Zdrowia mówią, iż dziecko powinno być wyłącznie karmione piersią przez okres około 6 miesięcy życia. Około 6 miesiąca życia dziecka pokarm matki przestaje być wystarczającym źródłem energii i składników odżywczych. W tym czasie dietę niemowlęcia należy wzbogacać o kolejno i pojedynczo wprowadzane produkty niemleczne. W Polsce pierwsze podajemy owoce (5-6 miesiąc), potem warzywa, kaszki ryżowe i kukurydziane, mięso (od 6- 7 miesiąca), następnie rosoły i żółtko jaja (najwcześniej w 7 miesiącu), po 10 miesiącu życia pieczywo pszenne i mieszane, wędliny, a około roku twarogi i mleko krowie i inne produkty mleczne oraz białko jaja. Każdy nowy produkt wymaga oddzielnego wprowadzenia. Podajemy 1 nowy produkt w odstępach kilkudniowych co ma na celu szybkie i bezbłędne "wyłapanie" produktów, których dziecko nie toleruje z powodu alergii, nietolerancji pokarmowej, których objawy powstają do kilku dni po spożyciu danego produktu. Porcje nowo wprowadzanych potraw powinny też wzrastać stopniowo w ciągu kilku dni od 1-2 łyżeczek na początku wprowadzania, do docelowej porcji.

Wybór produktów:

• Owoce - Zaczynamy od najmniej alergizującego jabłka w postaci przecieru lub soczku, owoców jagodowych takich jak maliny, a także morele. Do ukończenia 1 roku życia unikamy podawania bananów, cytrusów i innych owoców tropikalnych, a także truskawek i poziomek, gdyż mają silne właściwości alergizujące.
• Warzywa - W początkowym okresie podajemy gotowane i przetarte do "gładkiej" konsystencji papki warzywne, zaczynając od marchwi, poprzez marchew z ziemniakiem i stopniowo, co kilka dni, dodając do smaku kolejne warzywa korzeniowe. Do 8-9 miesiąca nie podajemy warzyw wzdymających (kapustne, strączkowe, cebulowe), a u dzieci z częstymi kolkami i bólami brzucha nawet do 2-3 roku życia.
• Mięso - W 6-7 miesiącu życia, zaczynając od 1-2 łyżeczek, do zupy dodajemy ugotowane i siekane lub przetarte mięso drobiowe, królicze lub cielęce. Chuda wołowina i chudy schab wieprzowy może być podawany starszym niemowlętom w wieku około 8-9 miesiąca życia.
• Kasze - najlepiej zacząć od kleiku ryżowego i kukurydzianego jako dodatku do zupy warzywnej, lub przecieru owocowego. Około roku kleiki i kaszki mogą być przygotowane na mleku (najlepiej modyfikowanym). W tym czasie można już wprowadzać kaszki pszenne (manna) i drobne gryczane (krakowska) oraz kluseczki. Kasza jęczmienna (najlepiej drobniejsza), jako ciężej strawna, może być podawana dzieciom 2-3 letnim.
• Wędliny - wyłącznie chude drobiowe, cielęce i wieprzowe, nie podajemy wędlin z mięsa mielonego, gdyż są bardzo tłuste i mogą zawierać dodatki niewskazane dla niemowlęcia.
• Sery - W 12 m.ż. można ostrożnie podać plasterek sera żółtego, a po kilku dniach kolejno fermentowane napoje mleczne oraz twarogi i mleko pełne. W przypadku niekorzystnych reakcji wycofać z diety i skonsultować się z lekarzem.
• Całe jajka - w postaci omletu lub jajecznicy na parze, czy innych dodatków wprowadzamy ostrożnie po 12 miesiącu życia.
• Warzywa surowe - jako dodatek do kanapek (sałata, cykoria, ogórek, pomidor), w niewielkich ilościach podajemy około 11-12 miesiąca życia, wtedy gdy dziecko jest już w stanie je pogryźć. Najlepiej jeśli są jednak rozdrobnione i koniecznie obrane ze skórki.
• Cukier, sól - nie powinny być dodawane do potraw dla niemowląt.

Poniżej przedstawiamy model żywienia niemowląt karmionych piersią zalecany przez Instytut Matki i Dziecka (2001r)

Wiek	Sugerowana ilość posiłków	Rodzaj pożywienia (żywność uzupełniająca)
0-6 m.ż.	Karmienie piersią na żądanie	Posiłki uzupełniające1 można wprowadzać przed ukończeniem 6 m.ż. w wyjątkowych sytuacjach (ze wskazań lekarskich lub na życzenie matki można wprowadzić mleko początkowe lub następne, w zależności od wieku dziecka). Początkowo papka jarzynowa a następnie zupa jarzynowa2 z gotowanym mięsem (bez wywaru) i bezglutenowym kleikiem zbożowym lub papka jarzynowa z gotowanym mięsem. Sok owocowy najlepiej przecierowy lub przecier owocowy który może być z dodatkiem kleiku bezglutenowego
7 m.ż.	5-6	Posiłki uzupełniające należy wprowadzać w 7 m.ż. zgodnie z zasadami podanymi dla okresu wcześniejszego, a następnie wprowadzać stopniowo kaszkę (kleik bezglutenowy)3 i ½ żółtka co drugi dzień
8 m.ż.	5	Posiłki uzupełniające jak w 7 m.ż.
9 m.ż.	5	Posiłki uzupełniające jak w 8 m.ż. oraz biszkopty bezglutenowe i chrupki kukurydziane. Zmiana: całe żółtka co drugi dzień
10 m.ż.	5	Posiłki uzupełniające jak w 9 m.ż. Zmiana: Obiad z dwóch dań (zupka + jarzynka z dodatkiem gotowanego mięsa)4 oraz produkty zbożowe w tym glutenowe takie jak kaszki, kleiki, kasze, bułki, chleb, sucharki
11-12 m.ż.	4-5	Posiłki uzupełniające jak w 10 m.ż. Zmiana: Wprowadzić całe jajo 3-4 razy w tygodniu oraz twarożek, kefir i jogurt 1-2 razy w tygodniu

1. Nowe produkty takie jak owoce, warzywa, kasze, mięso należy wprowadzać kolejno i osobno, obserwując reakcję dziecka i zaczynając od małych ilości np. 3-4 łyżeczek. Lekarz może zmodyfikować kolejność wprowadzania poszczególnych produktów.
2. Składnikiem tłuszczowym zup jarzynowych może być dobrej jakości masło, oliwa z oliwek lub bezerukowy olej rzepakowy
3. Zaleca się, aby wprowadzane produkty zbożowe były wzbogacane w żelazo.
4. Konsystencja jarzyn i mięsa powinna stymulować żucie pokarmu

Komentarz:

1. Zaleca się, aby przez pierwszych 6 miesięcy życia niemowlęta były karmione wyłącznie piersią.
2. Pierwsze 6 miesięcy życia liczy się do końca pierwszego półrocza a więc do 180 dnia życia dziecka
3. Ponieważ zaleca się, aby przez pierwszych 6 miesięcy życia dziecka stosować wyłącznie karmienie piersią, wprowadzanie innych niż pokarm naturalny posiłków powinno wynikać ze wskazań lekarskich, ewentualnie być uzasadnione życzeniem matki
4. Rodzaj wprowadzanych innych niż pokarm naturalny posiłków w czasie pierwszych 6 miesięcy życia dziecka powinien odpowiadać w przybliżeniu czasowi wprowadzana tych posiłków u niemowląt niekarmionych piersią
5. Posiłki uzupełniające - szczególnie w czasie pierwszych 6 miesięcy życia dziecka - nie mogą zastępować karmienia piersią, lecz je uzupełniać, dlatego powinny być oferowane po, a nie przed karmieniem piersią
6. Posiłki uzupełniające powinny być podawane łyżeczką lub z kubka a nie przez smoczek